صفی‌الدین عبدالمؤمن بن ابی‌المفاخر یوسف بن فاخر اُرمَوی (۶۱۳ ه.ق – ۱۸ صفر ۶۹۳ ه.ق) موسیقیدان، خوش‌نویس، ادیب و عروضدان و پیشتاز مکتب منتظمیه بود.
به گزارش پایگاه خبری هنری بُراق حامیم، صفی‌الدین عبدالمؤمن بن یوسف بن فاخر اورموی یکی از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان موسیقی در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی به شمار می‌رود. او در قرن هفتم هجری (۱۳ میلادی) در ارومیه به دنیا آمد و از پیشگامان تدوین نظریه موسیقی به شیوه علمی و ریاضی بود. دستاوردهای او در حوزه موسیقی باعث شد که نقش مهمی در انتقال دانش موسیقی از تمدن اسلامی به سایر فرهنگ‌ها ایفا کند.
زندگی و دوران صفی‌الدین اورموی
صفی‌الدین در شهر ارومیه به دنیا آمد و در همان دوران جوانی به بغداد، پایتخت خلافت عباسی، رفت. بغداد در آن زمان یکی از مراکز مهم علمی و فرهنگی جهان اسلام بود. اورموی به دلیل استعداد و دانش خود در موسیقی و سایر علوم به دربار عباسی راه یافت و به عنوان نوازنده و نظریه‌پرداز در دربار فعالیت کرد.
او علاوه بر موسیقی، در علوم دیگر نظیر ریاضیات، هندسه، نجوم و ادبیات نیز مهارت داشت، اما تمرکز اصلی او روی موسیقی بود. او در دوران زندگی خود به عنوان یکی از بزرگترین موسیقی‌دانان، نظریه‌پردازان و معلمان موسیقی در بغداد شناخته می‌شد.
آثار برجسته صفی‌الدین اورموی
صفی‌الدین آثار متعددی در حوزه موسیقی نظری تألیف کرد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
۱. کتاب الادوار
این کتاب یکی از اولین و برجسته‌ترین منابع تئوری موسیقی اسلامی است. در این اثر، اورموی نظامی دقیق برای طبقه‌بندی نغمه‌ها، فواصل موسیقی و ریتم‌ها ارائه می‌دهد.
برخی از نوآوری‌های او در این کتاب عبارتند از:
– تقسیم‌بندی دقیق فواصل موسیقی بر اساس محاسبات ریاضی.
– ارائه مفهوم مقام‌ها و دستگاه‌ها به شکلی علمی.
– شرح ساختار ادوار موسیقی (نوعی چرخه ملودیک و ریتمیک در موسیقی).
۲. رساله شرفیه
این رساله، خلاصه‌ای از نظریات موسیقایی اورموی است که به توضیح اصول ترکیب ملودی، ریتم و نغمه‌ها پرداخته است. این اثر کوتاه‌تر از کتاب الادوار است اما حاوی مطالب عمیق و کاربردی درباره تئوری موسیقی است.
نظریات و نوآوری‌ها
صفی‌الدین اورموی یکی از نخستین افرادی بود که به موسیقی به‌عنوان یک علم دقیق نگاه کرد و از ریاضیات برای توضیح اصول آن استفاده نمود. برخی از نوآوری‌های او عبارتند از:
۱. تقسیم‌بندی فواصل موسیقی:
او فواصل موسیقی را به نسبت‌های ریاضی مشخص تقسیم کرد که این کار بعدها پایه‌ای برای توسعه تئوری موسیقی در شرق و غرب شد.
۲. ایجاد مفاهیم مقام‌ها و ادوار موسیقی:
اورموی نظامی برای طبقه‌بندی مقام‌ها ابداع کرد که شامل ترکیب خاصی از نغمه‌ها و فواصل بود. این نظام تأثیر زیادی بر موسیقی ایرانی، عربی و ترکی گذاشت.
۳. بهبود و نوآوری در سازها:
صفی‌الدین در بهبود طراحی و ساخت سازهایی همچون عود و قانون نقش داشت. او همچنین کتاب‌هایی درباره نحوه نواختن این سازها نوشت.
۴. ایجاد جدول‌های موسیقی:
او جدول‌هایی طراحی کرد که در آن‌ها ترکیب‌های مختلف نغمه‌ها و فواصل به‌صورت دقیق شرح داده شده است.
تأثیر و میراث صفی‌الدین اورموی
آثار و نظریات صفی‌الدین تأثیر زیادی بر موسیقی جهان اسلام گذاشت و بسیاری از موسیقی‌دانان بعدی از او الهام گرفتند. برخی از اثرات او عبارتند از:
– تأثیر بر موسیقی‌دانان ایرانی، عربی و ترکی.
– تأثیرگذاری بر موسیقی نظری غرب از طریق انتقال دانش موسیقی اسلامی به اروپا.
– پایه‌گذاری نظامی علمی و دقیق برای موسیقی که تا قرن‌ها پس از او نیز مورد استفاده قرار گرفت.
وفات
صفی‌الدین اورموی در سال ۶۹۳ قمری (۱۲۹۴ میلادی) در بغداد درگذشت. او یکی از برجسته‌ترین موسیقی‌دانان و نظریه‌پردازانی بود که تأثیر عمیقی بر تاریخ موسیقی داشت و نام او همچنان به عنوان یکی از ستون‌های دانش موسیقی اسلامی و جهانی زنده است.
مطالب جالب
آخرین اجرای ارکستر سمفونیک تهران در ۱۴۰۳
ارکستر زهی پارس در تالار رودکی
کنسرت ارکستر موسیقی ملی ایرن «به استقبال بهار»