تاریخ ورود موسیقی به ایران به طور دقیق مشخص نیست و به دوران ماقبل تاریخ باز می‌گردد. شواهد باستان‌شناسی، از جمله اشیاء و نگاره‌هایی که از هزاره‌های قبل از میلاد مسیح به دست آمده، نشان‌دهنده وجود موسیقی در آن دوران است.
دانشنامه هنری بُراق حامیم_ برخی از قدیمی‌ترین شواهد مربوط به مُهر چغامیش است که قدمت آن به حدود ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد. این مهر که در استان خوزستان کشف شده، تصویری از سه نوازنده را نشان می‌دهد که با سازهای مختلف مشغول نواختن هستند.
چغامیش در جنوب شهر دزفول پهنه گشوده است؛ درست در جایی که میانه‌ی دو شهر کهن شوش و شوشتر جای می‌گیرد. این تپه‌ی بزرگ آکنده از نشانه‌های تمدنی است و دیرینگی آن به روزگاران پیش از اختراع خط می‌رسد.
در دوره‌های بعدی، موسیقی در ایران باستان نقش مهمی در مراسم مذهبی، جشن‌ها، جنگ‌ها و سایر رویدادهای اجتماعی ایفا می‌کرد. همچنین، نوازندگان و خوانندگان حرفه‌ای در دربار پادشاهان و ثروتمندان به اجرای برنامه می‌پرداختند.
با ورود اسلام به ایران در قرن هفتم میلادی، موسیقی ایرانی تحت تأثیر موسیقی کشورهای اسلامی قرار گرفت. با این حال، موسیقی ایرانی اصالت خود را حفظ کرد و به تکامل خود ادامه داد.
در دوره‌های مختلف تاریخی، موسیقی ایرانی تحت تأثیر فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف قرار گرفته و سبک‌های مختلفی از موسیقی در این سرزمین پدید آمده است.
امروزه، موسیقی ایرانی یکی از غنی‌ترین و متنوع‌ترین موسیقی‌های جهان است و در سراسر دنیا طرفداران زیادی دارد.
تاریخچه موسیقی در ایران: سفری عبر زمان و پر فراز و نشیب
موسیقی ایران، همچون گوهری درخشان در تار و پود تاریخ این سرزمین کهن، ریشه در اعماق فرهنگ و تمدن بشری دارد. نغمه‌های ایرانی، حکایتگر قصه‌ها و فراز و نشیب‌های هزاران ساله این مرز و بوم هستند و در گذر زمان، با تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، دگرگونی‌ها و نوآوری‌های بی‌شماری را تجربه کرده‌اند.
از دوران باستان تا اسلام:
نقش برجسته‌های تخت جمشید، گواه حضور پررنگ موسیقی در مراسم و جشن‌های دوره هخامنشیان است. در این نقوش، نوازندگان و خوانندگان با سازهای متنوعی مانند چنگ، دف، نی و سنتور به چشم می‌آیند.
با ورود اسکندر به ایران و فتح این سرزمین، موسیقی ایرانی تحت تأثیر فرهنگ یونان قرار گرفت. در این دوره، سازهای جدیدی مانند آلتو و کیتارا به موسیقی ایرانی راه یافتند.
دوران اسلامی:
با ظهور اسلام در ایران، موسیقی ایرانی وارد دوره جدیدی شد. در ابتدا، برخی از فقها موسیقی را حرام می‌دانستند، اما به تدریج دیدگاه‌های متفاوتی در این زمینه شکل گرفت. در دوره عباسیان، موسیقی رونق زیادی گرفت و شاهد ظهور نوازندگان و خوانندگان مشهوری مانند ابراهیم موصلی و ابن سوریج بودیم.
در این دوران، موسیقی ایرانی با موسیقی کشورهای اسلامی دیگر، به ویژه موسیقی عربی، تبادل و تلفیق فراوانی داشت. سازهای جدیدی مانند عود و قانون به موسیقی ایرانی اضافه شدند و سبک‌های موسیقی جدیدی مانند خنیایی، مغنی و صوفیانه پدید آمدند.
دوران صفویه:
در دوره صفویه، به دلیل گرایش‌های مذهبی حاکمان، موسیقی تا حدودی تحت فشار قرار گرفت. با این حال، موسیقی ایرانی به طور کامل از بین نرفت و در قالب‌های مذهبی مانند تعزیه و همچنین در میان مردم به حیات خود ادامه داد.
در این دوره، شاهد ظهور برخی از چهره‌های برجسته موسیقی ایرانی مانند میرزا عبدالله و حافظ احمد قزوینی، محمد مؤمن، حافظ جلاجل باخرزی، حافظ هاشم قزوینی، استاد شهسوار چهارتاری، استاد شمس شترغوهی، استاد معصوم کمانچه‌ای، میرزا مظفر قمی، استاد سلطان محمود طنبوره‌ای، میرزا حسین طنبوره‌ای، استاد سلطان محمد چنگی و … بودیم.
دوران قاجار:
با روی کار آمدن قاجاریان، موسیقی ایرانی دوباره رونق گرفت. در این دوره، شاهد ورود موسیقی غربی به ایران و تأثیر آن بر موسیقی ایرانی بودیم. همچنین، در این دوره، اپرا و تئاتر در ایران رواج یافت و به گسترش موسیقی ایرانی کمک کرد.
از چهره‌های شاخص موسیقی دوره قاجار می‌توان به آقا غلامرضای نایب السلطنه، عارف قزوینی، و درویش خان اشاره کرد. اسماعیل‌خان: پدر حسین‌خان اسماعیل‌زاده بود قلی‌خان: برادر اسماعیل‌خان بود. موسی کاشی: کمانچه‌کش مخصوص ظل‌السلطان بود. کمانچهٔ او شش سیم داشت به این شکل که سیم اول و دوم آن مضاعف (دوتایی) بود. سیم چهارم کمانچه نیز از زمان او مرسوم شد و تا پیش از او کمانچه فقط سه سیم داشت. میرزا رحیم: علاوه بر کمانچه‌کشی، به شبیه‌خوانی در تعزیه نیز می‌پرداخت جواد قزوینی: علاوه بر کمانچه‌کشی، خوانندگی نیز می‌کرد و محبوب ناصرالدین شاه بود.
دوران معاصر:
در دوران معاصر، موسیقی ایرانی مسیری پر فراز و نشیب را طی کرده است. در دوره پهلوی اول، موسیقی غربی به طور گسترده‌ای در ایران رواج یافت و برخی از موسیقیدانان ایرانی مانند کلنل علینقی وزیری تلاش کردند تا موسیقی ایرانی را با موسیقی غربی تلفیق کنند.
در دوره پهلوی دوم، شاهد ظهور خوانندگان و آهنگسازان مشهوری مانند همایون خرم، پرویز یاحقی، مرتضی حنانه، و محمد نوری بودیم. در این دوره، رادیو و تلویزیون نیز نقش مهمی در ترویج موسیقی ایرانی ایفا کردند.
پس از انقلاب اسلامی، موسیقی ایرانی، شاهد بازگشت رونق به موسیقی ایرانی و ظهور خوانندگان و آهنگسازان جوان و خلاق در این عرصه بوده‌ایم.
موسیقی ایرانی، گنجینه‌ای ارزشمند:
موسیقی ایرانی، با قدمت چند هزار ساله خود، گنجینه‌ای ارزشمند و پرفصاحت از فرهنگ و تاریخ این سرزمین است. نغمه‌های ایرانی، در گذر زمان، با تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، دگرگونی‌ها و نوآوری‌های بی‌شماری را تجربه کرده‌اند و امروزه نیز همچنان در حال تکامل و پویایی هستند.
مطالعه تاریخچه موسیقی ایران، دریچه‌ای به سوی درک عمیق‌تر فرهنگ و هویت ایرانی است.
اولین موسیقی ملی ایران
تعیین اولین موسیقی ملی ایران به طور قطعی دشوار است، چرا که در طول تاریخ ایران، قطعات موسیقی متعددی با مضامین میهنی و ملی وجود داشته‌اند.
با این حال، می‌توان به دو قطعه موسیقی اشاره کرد که به طور گسترده به عنوان اولین سرود ملی ایران شناخته می‌شوند:
۱. سلام شاه:
* این قطعه موسیقی بدون کلام، که با نام “سرود ملی” یا “مارش سلطنتی” نیز شناخته می‌شود، توسط آلفرد لومر، فرانسوی، در دوره قاجار ساخته شد.
* سلام شاه در مراسم رسمی دولتی و ارتشی نواخته می‌شد و به عنوان نمادی از ملیت ایرانی در آن زمان شناخته می‌شد.
۲. ایران جوان:
* این سرود دارای شعر و موسیقی است و در سال ۱۳۳۰ توسط روح‌الله خالقی، موسیقیدان ایرانی، ساخته شد.
* شعر ایران جوان توسط ابراهیم نبوی سروده شده و مضامین میهنی و وطنی دارد.
* ایران جوان در زمان پهلوی دوم به عنوان سرود ملی ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت.
[Image of Iran Javan, Iran national anthem]
انتخاب اینکه کدام یک از این دو قطعه موسیقی را به عنوان “اولین موسیقی ملی ایران” در نظر بگیریم، به دیدگاه و معیارهای شما بستگی دارد.
* اگر ملاک شما قدمت باشد، سلام شاه به عنوان یک قطعه موسیقی بدون کلام که در دوره قاجار نواخته می‌شد، می‌توان به عنوان اولین موسیقی ملی ایران در نظر گرفت.
* اما اگر ملاک شما وجود شعر و موسیقی به زبان فارسی و مضامین میهنی باشد، ایران جوان که در دوره پهلوی دوم به عنوان سرود ملی ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت، می‌تواند به عنوان اولین موسیقی ملی ایران شناخته شود.
علاوه بر این دو قطعه، سرودهای ملی دیگری نیز در تاریخ ایران وجود داشته‌اند که هر کدام در دوره خود به عنوان نمادی از ملیت ایرانی محسوب می‌شدند.
در نهایت، می‌توان گفت که مفهوم “موسیقی ملی” در طول تاریخ ایران دستخوش تحولات مختلفی بوده و قطعات موسیقی متعددی با این عنوان شناخته شده‌اند. انتخاب اینکه کدام یک از این قطعات را به عنوان “اولین موسیقی ملی ایران” در نظر بگیریم، به دیدگاه و معیارهای شما بستگی دارد.
سرود ملی هر کشور، نمادی از هویت و استقلال آن کشور است و برای استفاده در مراسم رسمی و بین‌المللی به کار می‌رود.
ایران در حال حاضر یک سرود ملی دارد که به نام “سرود جمهوری اسلامی ایران” شناخته می‌شود. این سرود در سال ۱۳۵۸ پس از انقلاب اسلامی ایران به عنوان سرود ملی رسمی کشور انتخاب شد.
سرود جمهوری اسلامی ایران دارای شعر و موسیقی است و مضامین انقلابی و مذهبی دارد. سراینده این سرود، ساعد باقری است آهنگ آن نیز توسط حسن ریاحی ساخته شده‌است.
ایران در طول تاریخ خود سرودهای ملی دیگری نیز داشته است، مانند “سلام شاه” و “ایران جوان”.
با این حال، هیچ کدام از این سرودها به عنوان سرود ملی بین‌المللی ایران شناخته نمی‌شوند.
استفاده از یک سرود ملی بین‌المللی در کنار سرود ملی رسمی، امری رایج در برخی از کشورها است. برای مثال، انگلیس علاوه بر سرود ملی “خدای حفظ ملکه را” (God Save the Queen)، از سرود “سرزمین من” (Jerusalem) نیز به عنوان سرود ملی غیررسمی خود استفاده می‌کند.
انتخاب یک سرود ملی بین‌المللی می‌تواند به تقویت وجهه بین‌المللی ایران و معرفی فرهنگ و هویت این کشور به جهانیان کمک کند.
منبع:
* ویکی‌پدیا
* سرای هنر و اندیشه
* آموزشگاه موسیقی ویولا
* ایران موسیکولوژی
مطالب جالب
جشنواره جوابگوی تنوع قومیت‌ها و فرهنگ‌ها و موسیقی نواحی نیست
مسجد جامع ورامین
عیادت وزیر فرهنگ و ارشاد از محمدعلی بهمنی