جان میلتون: حماسه‌سرای آزادی و ایمان

جان میلتون، شاعر انگلیسی قرن هفدهم، با آثار ماندگار چون «Paradise Lost» و «Paradise Regained» و دفاع از آزادی بیان، در ادبیات جهانی ماندگار شد.

به گزارش پایگاه خبری هنری بُراق حامیم، جان میلتون — شاعر، نویسنده و اندیشمند انگلیسی — که در ۹ دسامبر ۱۶۰۸ در لندن زاده شد و در ۸ نوامبر ۱۶۷۴ دارفانی را وداع گفت، به‌واسطه آثار بزرگ و تأثیرگذار خود به‌عنوان یکی از ستون‌های ادبیات جهان شناخته می‌شود.

میلتون طی دوران زندگی خود نه ‌تنها شاعری بزرگ بود، بلکه در عرصه اندیشه و آزادی قلم نیز نقش مؤثری داشت. او در آثار نثری خود مانند «Areopagitica» صراحتاً بر آزادی بیان، انتقاد از سانسور و استقلال اندیشه تأکید کرد؛ مواضعی که حتی در زمان حیاتش نیز بحث‌برانگیز بود و تا امروز مورد استناد آزادی‌خواهان و مدافعان حقوق مدنی و فکری قرار می‌گیرد.

اما میلتون بیش از همه به عنوان شاعر حماسی با شاهکار خود، «Paradise Lost» شناخته می‌شود؛ منظومه‌ای ۱۲ بخشی به زبان انگلیسی که نخست در سال ۱۶۶۷ انتشار یافت و بعدها در ۱۲ کتاب کامل‌تر شد. این اثر با بیش از ۱۱ هزار بیت، بازتابی از ایمان، رستگاری، سرنوشت و نبرد نخستین انسان با گناه است؛ موضوعاتی که با نگاهی فلسفی و الهیاتی در دل روایت اسطوره‌ای جای می‌گیرند.

در «Paradise Lost»، میلتون با حفظ ساختار حماسی کلاسیک — الهام گرفته از منظومه‌هایی چون آثار هومر و ویرژیل — مفاهیم مسیحی مانند سقوط انسان، وسوسه، و فداکاری را با زبان شعری بی‌نظیر ترکیب کرد.

علاوه بر آن، «Samson Agonistes» و «Paradise Regained» نیز از دیگر آثار ماندگار او هستند؛ دو منظومه و نمایشنامه شعری که بخشی از دیدگاه‌های میلتون درباره ایمان، انسان، رستگاری و سرنوشت را به تصویر می‌کشند.

میلتون در دوران تحصیل خود در مدرسهٔ «سن پل» و سپس دانشگاهِ «کمبریج» تحت تأثیر آموزش‌های کلاسیک، ادبیات یونانی و لاتینی و آموزه‌های کلیسایی قرار گرفت. اما با گسترش تفکرات آزادی‌خواهانه و مخالفت با سانسور و تحمیل مذهبی، مسیر روشنی در نقد ساختارهای قدرت و دفاع از آزادی اندیشه در پیش گرفت.

با این حال، زندگی میلتون با دشواری‌هایی نیز همراه بود؛ در سال ۱۶۵۱ یا ۱۶۵۲ بینایی خود را از دست داد، اما این نابینایی نتوانست خلاقیت و شاعری او را خاموش کند؛ بلکه شاید بر عکس، روشی درونی‌تر و بصیرت‌آمیزتر به او بخشید.

میراث جان میلتون تنها در ادبیات محصور نماند؛ اندیشه او درباره آزادی مذهب، آزادی بیان و حق بشر برای انتخاب مسیر زندگی، الهام‌بخش بسیاری از جنبش‌های فکری و آزادی‌خواه در قرون بعد شد.

تحلیل و تأمل در بستر هنر ایرانی–اسلامی

چون ما در ایران هنری با ریشه عمیق در عرفان، ادبیات کهن و آیات معنوی داریم، بازخوانی آثار میلتون ـ با نگاه به مفاهیمی چون ایمان، آگاهی، سرنوشت و آزادی انسان — می‌تواند پلی باشد بین ادبیات انگلیسی و هنر ایرانی–اسلامی ما. مثلاً «Paradise Lost» با تصویرسازی سقوط انسان، وسوسه و رستگاری، امکان مقایسه با تفکرات عرفانی اسلامی درباره گناه، توبه و رحمت الهی را فراهم می‌سازد.

از سوی دیگر، میلتون با اتکا به زبان ادبی و ساختار حماسی، نشان داد که شعر می‌تواند ابزار بیداری فکری و مدنی باشد؛ چیزی که در سنت ادبی و عرفانی ایران نیز کمابیش وجود داشته است. این هم‌نشینی فکر و هنر، ایمان و آزادی، می‌تواند الهام‌بخش نسل معاصر هنرمندان ایرانی — به ویژه کسانی که در حیطه ترجمه، شعر، ادبیات تطبیقی و اندیشه فعالیت می‌کنند — باشد.

بدین ترتیب، آثار میلتون نه فقط به‌عنوان میراث ادبی غرب، بلکه به‌عنوان سرمایه‌ای جهانی برای گفتگوهای فرهنگی و بین‌تمدنی قابل بازخوانی‌اند؛ فرصتی برای تأمل مشترک درباره انسان، اخلاق، سرنوشت و آزادی.