مختصری از زندگینامه پرویز اذکایی

پرویز اذکایى (1318-1402ش) معروف به سپیتمان، نویسنده، پژوهشگر حوزه تاریخ و فلسفه و دارای تألیفاتی در خصوص کتاب‌شناسی، رجال‌شناسی و تاریخ علم، کتاب فهرست ما قبل الفهرست (آثار ایرانی پیش از اسلام) از آثار وی است. مختصری از زندگینامه وی را با هم می خوانیم.

به گزارش پایگاه خبری هنری بُراق حامیم، اذکایی مشهور به «سپیتمان» در سال  ۱۳۱۸ خورشیدی در همدان زاده شد. تحصیلات خود را در مدرسه آلیانس و دبیرستان پهلوی همدان گذراند و در سال ١٣۴٨ در رشته تاریخ از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد و در یکی از دبیرستان های تهران به تدریس تاریخ و ادبیات پرداخت.

او در سال ١٣۵۴ برای یک فرصت مطالعاتی به دانشگاه منچستر انگلستان رفت و پس از بازگشت در دانشگاه بوعلی سینا همدان مشغول به کار شد. بیش از ۴۰۰ عنوان اثر او چاپ شده، که عبارت از ۴۰ کتاب و ۷۰ رسالهٔ علمی، و  گفتارهایی  در دائرهالمعارف‌ها و نشریات معتبر است.

شهرت دکتر اذکایی بیشتر به خاطر نوشته‌هایی است که دربارۀ همدان دارد. «همدان‌نامه» یا بیست گفتار دربارۀ مادستان، «ماتیکان عین القضات همدانی»، «باباطاهرنامه»، «تاریخ معاصر همدان» و «فرهنگ مردم همدان» تنها گوشه‌ای از کارهای ارزشمندی است که این مورخ همدانی به رشتۀ تحریر درآورده است.

به گفته منیژه اذکایی؛ دختر دکتر پرویز اذکایی زمان برگزاری تشییع و ترحیم این مورخ سرشناس متعاقباً اعلام می‌شود.

ولادت

در ۲۱ فروردین ماه سال ۱۳۱۸ش در همدان زاده شد.

تحصیلات

تحصیلات خود را در مدرسه آلیانس و دبیرستان پهلوی همدان گذراند، پس از پایان خدمت نظام در سال ۱۳۳۹ خورشیدی متصدی کتابخانه همان دبیرستان شد و در مدارس ملّی همدان به‌ویژه دبستان فرهنگ که شادروان پدرش میرزا محمّدکاظم اذکائی بنیاد کرده‌ بود تدریس نمود.

او سپس برای مطالعۀ تاریخ و معارف قدیم به حوزه‌های علمیه رفت و نزد آخوند ملاعلی معصومی همدانی دروس مذهبی را گذراند. همکاری با روزنامهٔ «نهیب غرب»، «مبارز همدان» «پیک اسلام» به زعامت شادروان آقای آخوند همدانی از فعالیت‌های این دوره از زندگی ایشان بود.

در سال ۱۳۴۸ تحصیلات دانشگاهی (رشتهٔ تاریخ) را در دانشگاه تهران به پایان برد و ضمن آن‌که سردبیر مجلهٔ «وحید» بود، با گذراندن دورۀ مدیریت در وزارت کشور به سمت بخشدار یکی از شهرهای استان فارس گمارده شد، ولی اساتید کتاب‌شناس او را از این کار منصرف و تصدی بخش عربیِ کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران را به وی محوّل نمودند که بیش از ۱ سال در آنجا کار کرد و سپس با عنوان کارشناس متون تاریخیِ مرکز مردم‌شناسی ایران به وزارت فرهنگ انتقال یافت.

در سال ۱۳۴۸ مبدأ تشکیل کنگره‌های سالانهٔ تحقیقات ایرانی، در کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران بود و تا آخر سال ۱۳۵۷ عضویت دائمی آن را برعهده داشت. به‌علاوه، در چندین کنگرۀ علمی داخل و خارج از کشور نیز مأموریت یافت، ازجمله: کنگرۀ جهانی ابوریحان بیرونی (تهران، ۱۳۵۲)، جشنواره جهان اسلام (لندن، ۱۳۵۴) و المؤتمر الدولی للبیزره (منعقد در امارات متحدۀ عربی، ابوظبی، ۱۳۵۴) نماینده اعزامی ایران بود.

در سال ۱۳۵۴، با مأموریت تحصیلی به دانشگاه منچستر انگلستان رفت و در بخش مطالعات شرقی با رسالهٔ «جغرافیای تاریخی همدان» دورۀ دکتری را پشت سرگذاشت.

‌عضویت در هیئت علمی دائره‌المعارف تشیع، دائره‌المعارف اسلامی (دانشنامۀ جهان اسلام) و دائره‌المعارف بزرگ اسلامی از فعالیت‌های بعدی دکتر اذکایی است. سال‌های ۱۳۶۶ و ۱۳۶۷ به‌عنوان کارشناس نسخ خطّی در بنیاد دائره‌المعارف اسلامی، چند اثر را برای چاپ عکسی آماده کرد که از جمله تفسیر مفاتیح‌الاسرار شهرستانی بود که با فهرست‌نویسی وی انتشار ‌است. سپس دانشگاه بوعلی سینا همدان، امر فهرست‌نویسی نسخ خطّی کتابخانهٔ مرکزی را طی یک طرح تحقیقاتی به وی محول نمود. همچنین تدریس رشته‌های معارف اسلامی و علوم اجتماعی را در دانشگاه‌های همدان نیز در کارنامه دارد.

دکتر پرویز اذکائی بزرگترین بیرونی شناسی ایران است که تحقیقات کاملی در باره شخصیت این دانشمند بزرگ انجام داده است. کتاب آثارالباقیه ابوریحان بیرونی توسط او ترجمه شده و با تعلیقات گسترده‌ای به چاپ رسیده. مقدمه درخشان این اثر بارها مورد توجه دانشمندان بزرگ به ویژه شرق شناسان قرار گرفته و پس از آثار او تا کنون بیرونی شناس بزرگی ظهور نکرده است.

وفات

سرانجام در روز جمعه ۲۵ فروردین ۱۴۰۲ش درگذشت. 

آثار

از او بیش از ۴۰۰ عنوان اثر طبع و منتشر شده که عبارت است از ۴۰ کتاب، ۷۰ رساله علمى مفصّل و مابقى گفتارهاى بلند و کوتاه در دایره المعارف‌ها و نشریات معتبر است. اذکایى در سال ۱۳۸۱ به خاطر تحقیق و تعلیق «آثار الباقیه» جایزه و عنوان بهترین کتاب سال را از آن خود کرد.

زندگى‌نامه‌ى بیرونى (ترجمه)، کارنامه بیرونى (تألیف)، فرمانروایان گمنام، رساله قبه الارض ایرانى، رساله زروانى، مفاتیح الاسرار، تاریخ‌نگاران ایران، ابوریحان بیرونى (آراء و افکار)، خاندان شاهیه خوارزم، فهرست ما قبل الفهرست، تبارشناسى در ایران، الاثارالباقیه بیرونى، حکیم رازى، طب روحانى رازى (ترجمه)، قانون مسعودى بیرونى، الفهرست ابن ندیم (تحقیق و تعلیق)، تفسیر تاریخ (تألیف) و…

وى در تاریخ و معاریف همدان یا همدان‌شناسى آثارى دارد از قبیل: فهرست نسخ خطى همدان، مورخان همدان، ناموران همدان، قراگزلوهاى همدان، علویان همدان، میر سید‌ ‎على همدانى (احوال و آثار)، باباطاهرنامه (هفده گفتار)، تاریخ عراق عجم (رساله)، درگزین تا کاشان (سه گفتار)، کتاب‌شناسى همدان، تاریخ معاصر همدان، راهنماى همدان، گفتارهاى مغان و مادشناسى، همدان‌نامه (بیست گفتار درباره مادستان)، ماتیکان عین القضات همدانى (هفت گفتار)، فرهنگ مردم همدان که اینک در دست است؛ و ترانه‌هاى باباطاهر (منضم به ترجمه انگلیسى آن‌ها) که در حال طبع است.